Zakon o Centralnoj evidenciji stvarnih vlasnika1, donet i stupio na snagu sredinom 2018. godine, predvideo je uspostavljanje Centralne evidencije stvarnih vlasnika, te naložio Agenciji za privredne registre da do 31. decembra 2018. godine uspostavi ovaj novi registar pravnih lica, nakon čega bi Agencija bila nadležna za vođenje Centralne evidencije.
Centralna evidencija je uspostavljena poslednjeg dana prošle godine, nakon čega je počeo da teče rok u kojem su postojeći Registrovani subjekti obavezni da evidentiraju svoje stvarne vlasnike – 31. januar 2019. godine.
Ko su Registrovani subjekti?
- Privredna društva, izuzev javnih akcionarskih društava
- Ogranci stranih privrednih društava
- Zadruge
- Poslovna udruženja i udruženja (izuzev političkih stranaka, sindikata, sportskih organizacija i udruženja, crkava i verskih zajednica)
- Fondacije i zadužbine
- Ustanove
- Predstavništva stranih privrednih društava, udruženja, fondacija i zadužbina
Ko je stvarni vlasnik?
Zakon predviđa nekoliko osnova prema kojima se utvđuje koje fizičko lice je stvarni vlasnik Registrovanog subjekta. Pri tome, Agencija za privredne registre je pojasnila da zahtev za evidentiranje može sadržati opredeljenje stvarnog vlasnika isključivo za jedan od predviđenih osnova, pa nije moguće registrovati više stvarnih vlasnika po različitim zakonskim osnovima, u okviru jednog Registrovanog subjekta. Takođe, nije moguća ni registracija jednog stvarnog vlasnika po različitim osnovima.
Stvarni vlasnik je:
1. Fizičko lice koje je, posredno ili neposredno, imalac 25% ili više udela, akcija, prava glasa ili drugih prava na osnovu kojih učestvuje u upravljanju Registrovanim subjektom, odnosno učestvuje u kapitalu Registrovanog subjekta sa 25% ili više udela;
2. Fizičko lice koje posredno ili neposredno ima preovlađujući uticaj na vođenje poslova i donošenje odluka u okviru Registrovanog subjekta;
3. Fizičko lice koje Registrovanom subjektu posredno obezbedi/obezbeđuje sredstva i time bitno utiče na donošenje odluka organa upravljanja Registrovanog subjekta prilikom odlučivanja o finansiranju i poslovanju;
4. Fizičko lice koje je osnivač, poverenik, zaštitnik, korisnik, ako je određen, kao i lice koje ima dominantan položaj u upravljanju trastom, odnosno u drugom licu stranog prava;
5. Fizičko lice registrovano za zastupanje zadruga, udruženja, fondacija i ustanova, ako ovlašćeno lice za zastupanje nije prijavilo drugo fizičko lice kao stvarnog vlasnika.
Izuzetno, ukoliko nije moguće odrediti stvarnog vlasnika Registrovanog subjekta u skladu sa osnovima 1 – 4, stvarni vlasnik Registrovanog subjekta je fizičko lice koje je registrovano za zastupanje, odnosno koje je registrovano kao član organa Registrovanog subjekta.
Obaveza evidentiranja stvarnih vlasnika
Registrovani subjekti, osnovani do 31.12.2018. godine, dužni su da utvrde stvarne vlasnike, te da izvrše evidentiranje stvarnih vlasnika u Centralnoj evidenciji. Uz to, Registrovani subjekti su dužni da poseduju i čuvaju odgovarajuće, tačne i ažurne podatke i dokumente na osnovu kojih se određuje stvarni vlasnik deset godina od dana evidentiranja stvarnog vlasnika.
Ovlašćeno lice Registrovanog subjekta (npr. zakonski zastupnik društva sa ograničenom odgovornošću) vrši evidentiranje stvarnih vlasnika, podnošenjem zahteva za evidentiranje Agenciji za privredne registre u elektronskom obliku. Vrlo je važno da zahtev bude potpisan zastupnikovim kvalifikovanim elektronskim sertifikatom, pri čemu sertifikat mora sadržati JMBG (ako je zastupnik domaće fizičko lice), odnosno evidencioni broj za stranca (ako je zastupnik strano fizičko lice sa odobrenjem za privremeni boravak ili odobrenjem za stalno nastanjenje u Srbiji), ili broj pasoša i državu izdavanja pasoša (ako je zastupnik strano fizičko lice bez evidencionog broja). Ako zastupnik ima evidencioni broj i ako je pribavio kvalifikovani elektronski sertifikat sa evidencionim brojem, evidencioni broj stranca je neophodno registrovati u odgovarajućem registru Agencije za privredne registre kao podatak o zastupniku pravnog lica.
Osnovi evidentiranja nakon 31.12.2018. godine
Za Registrovane subjekte osnovane počevši od 1. januara 2019. godine važi rok od 15 dana u kojem je ovlašćeno lice dužno da izvrši evidentiranje stvarnih vlasnika.
Uz to, isti rok se primenjuje i na evidentiranje promene vlasničke strukture i članova organa Registrovanog subjekta, kao i drugih promena povezanih sa sticanjem svojstva stvarnog vlasnika Registrovanog subjekta.
Izvodi i potvrde iz Centralne evidencije
Zainteresovana lica se mogu zahtevom obratiti Agenciji za privredne registre u svrhu pribavljanja izvoda iz Centralne evidencije o stvarnim vlasnicima Registrovanog subjekta, potvrde iz Centralne evidencije o istorijskim podacima o stvarnim vlasnicima Registrovanog subjekta, kao i potvrde iz Centralne evidencije da je neko fizičko lice upisano ili je bilo upisano kao stvarni vlasnik Registrovanog subjekta.
Zaštita fizičkih lica neosnovano upisanih za stvarne vlasnike
U slučaju da fizičko lice bude neosnovano upisano za stvarnog vlasnika Registrovanog subjekta, ima pravo da podnese tužbu radi utvrđivanja da to lice nije stvarni vlasnik. Tužba se podnosi nadležnom sudu prema sedištu Registrovanog subjekta, a postupak po njoj je hitan. U slučaju da sud pravnosnažnom presudom utvrdi da tužilac nije stvarni vlasnik, dostaviće presudu Agenciji za privredne registre radi brisanja tužioca iz Centralne evidencije.
Kaznene odredbe
Sa jedne strane, prekršaj čini ovlašćeno lice ako ne podnese zahtev za evidentiranje stvarnog vlasnika u roku od 15 dana od dana osnivanja Registrovanog subjekta osnovanog nakon 1. januara 2019. godine, odnosno nakon promene vlasničke strukture, promene članova organa Registrovanog subjekta, kao i drugih promena vezanih za sticanje svojstva Registrovanog subjekta. U tom slučaju, Registrovani subjekt će biti kažnjen novčanom kaznom u rasponu od 500.000,00 do 2.000.000,00 dinara, dok će odgovorno lice u pravnom licu biti dužno da izdvoji od 50.000,00 do 150.000,00 na ime sankcije za ovaj propust.
Sa druge strane, kazna zatvora od tri meseca do 5 godina propisana je za krivično delo izvršeno u nameri da se prikrije stvarni vlasnik, te se u tom cilju u Centralnu evidenciju ne upišu podaci o stvarnom vlasniku, upiše neistinit podatak o stvarnom vlasniku, odnosno promeni ili izbriše istinit podatak o stvarnom vlasniku.
