Na koji način mogu ostvariti profit od svog softvera, a da ga ne prodam? Šta je licenca i koja prava ona daje korisnicima mog softvera? Da li licenca u dovoljnoj meri štiti moj izvorni kod? Dokle ide moja odgovornost za softver? Da li sam u obavezi da garantujem za funkcionalnosti softvera?
Pre ili kasnije, izvesno je da svaka kompanija koja se bavi razvojem softvera sebi postavi barem jedno od ovih pitanja. Prenos intelektualne svojine (IS) je pitanje od izuzetno velikog značaja za svaku inovativnu i ambicioznu firmu koja nastoji da plasira svoj novi proizvod na tržište, naročito kad se imaju u vidu rizici koji neizostavno prate takav poslovni poduhvat. Retki su oni koji su voljni da se u potpunosti odreknu prava koja im pripadaju usled činjenice da su izvorni tvorci određenog softvera. Upravo tada na scenu stupa ugovor o licenciranju softvera kao glavni metod nuđenja softvera potencijalnim korisnicima bez prenosa prava vlasništva u celosti.
U našem ranijem blogu istražili smo negativne posledice korišćenja nelicenciranog softvera (u Srbiji, konkretno) i načinima za kompanije da svoje poslovne aktivnosti usklade sa zakonom i time izbegnu potencijalno kažnjavanje od strane nadležnih organa. Sada se fokusiramo se na malo drugačiju situaciju – ukoliko Vaša kompanije razvija softver koji se daje drugim licima na korišćenje, neizmerno je važno da na vreme obezbedite adekvatnu zaštitu, kako biste sprečili nastupanje rizika koji uobičajeno prate svaki prenos prava intelektualne svojine.
Šta to podrazumeva? Jednostavno, prvi (i krucijalni) korak je precizno definisanje prava i obaveza koje proističu iz takvog poslovnog odnosa. Kao što je prethodno navedeno, najbolji način da se to učini jeste zaključenje sveobuhvatnog ugovora o licenciranju softvera.
Za početak objašnjavamo šta je softverska licenca?
Licenciranje autorskog prava (softvera, konkretno) praktično znači izdvajanje i pružanje samo određenih ovlašćenja iz šireg skupa prava koja pripadaju nosiocu autorskog prava – po pravilu, nosilac je tvorac autorskog dela, iako to nije uvek slučaj. Davanjem softverske licence, vlasnik softvera pruža korisniku konkretno određena prava na softveru, ali bez prenosa samog prava svojine.
Na primer, korisnik koji kupi licencu za Microsoft Office paket, zapravo kupuje pravo korišćenja jednog (ili više) primeraka softvera u skladu sa uslovima koje je vlasnik (Microsoft) odredio. Dakle, ovlašćenje korisnika se ograničava samo na ona prava koja je vlasnik dao – korišćenje, umnožavanje i slično, ali pravo svojine i dalje zadržava sam vlasnik – Microsoft.
Na ovaj način, softver koji pripada jednom pravnom (ili fizičkom) licu može biti korišćen od strane širokog kruga subjekata koji su dužni da se pridržavaju precizno definisanih uslova. Takav parcijalni prenos donosi benefit obema stranama:
Kompanija koja je razvila softver (davalac licence) ostaje vlasnik, čime zadržava suštinska ovlašćenja koja autorsko pravo sadrži i istovremeno kontroliše korišćenje samog softvera, dok pritom ostvaruje dodatni prihod od davanja softvera na korišćenje većem broju korisnika.
Kompanija koja koristi softver (sticalac licence) dobija mogućnost da “kupi” konkretno određena prava na softveru koja su mu neophodna za ispunjenje svojih poslovnih aktivnosti, ali za manju cenu od one koju bi inače platio ukoliko bi kupio softver u celosti.
Konkretna prava koja softverska licenca sadrži se mogu razlikovati, u zavisnosti od tipa licence. Međutim, dva osnovna prava koja licenca nudi jesu pravo na korišćenje i na umnožavanje softvera u dovoljnom broju primeraka koji je neophodan za interne potrebe sticaoca licence. Pored ova dva tipična ovlašćenja, postoje i druga prava koja mogu biti data kompaniji koja želi da koristi tuđi softver, poput:
- prava na stavljanje softvera u promet, koje podrazumeva davanje primeraka softvera trećim licima;
- prava na davanje podlicence na softveru, koje omogućava sticaocu licence da svojim klijentima ili korisnicima ustupi određena prava na softveru;
- prava na izmenu softvera ili kreiranje izvedenih radova iz softvera, što bi, na primer, obuhvatalo kreiranje nove verzije softvera.
Bilo kako bilo, opseg prava koja licenca daje u potpunosti zavisi od davaoca licence, koji može samostalno da odluči o tome šta će njegovi korisnici moći da rade sa softverom koji je predmet licence. Uopšteno govoreći, kada se odluči za vlasničku licencu na softveru – najrestrikivnijoj među licencama, vlasnik zapravo omogućava svom korisniku samo korišćenje primerka softvera i eventualno umnožavanje isključivo u interne svrhe, ali ne otkriva sticaocu licence izvorni kod softvera niti pruža mogućnost unošenja izmena u softver ili dalje distribucije (stavljanja u promet) softvera.
S druge strane, u bilo kom trenutku možete “olabaviti” zaštitu svog softvera uspostavljanjem OSS (open-source software) licence, čime ćete svojim korisnicima dati veću slobodu kada je u pitanju iskorišćavanje Vašeg softvera.
Koja ovlašćenja obuhvata licenca?
Veliki je broj pitanja na koja je potrebno odgovoriti kako bi ugovor o licenciranju softvera sveobuhvatno pokrio odnos između davaoca i sticaoca licence. Međutim, kao što je prethodno pomenuto, ključna klauzula ugovora određuje obim ovlašćenja koja licenca sadrži, konkretizujući prava krajnjem korisniku i postavljajući granice u tom pogledu.
U zavisnosti od ograničenja koja davalac licence želi da postavi sticaocu licence, licenca može biti:
- neekskluzivna ili ekskluzivna
- trajna ili vremenski ograničena
- globalna ili teritorijalno ograničena / ograničena u pogledu industrije
Spisak se ipak ovde ne zaustavlja i može se razlikovati zavisno od prirode poslovnog odnosa između Vas i sticalaca licence na Vašem softveru. Svakako, Vaš ugovor o licenciranju softvera mora biti adekvatno prilagođen Vašim konkretnim potrebama, kako biste bili sigurni da je jasno razgraničeno koja prava (ne) dajete svojim korisnicima, što će u krajnjoj liniji sprečiti različita tumačenja i potencijalne zloupotrebe.
Najznačajnije prednosti ugovora o licenciranju softvera
Imajući u vidu prethodno objašnjenu svrhu licence, dolazi se do zaključka da je glavni cilj ugovora o licenciranju softvera precizno definisanje prava i ograničenja koja nastaju iz međusobnog odnosa davaoca i sticaoca licence. Ipak, ne treba zaboraviti da je glavna prednost ove vrste ugovora upravo sama činjenica da omogućava vlasniku softvera da “podeli” svoj softver sa drugima bez gubitka kontrole nad njim. Bez obzira na to da li je Vaš softver namenjen za korišćenje od strane kompanija ili tehnološki orijentisanih pojedinaca, postoji širok spektar prednosti koje možete ostvariti zaključenjem sveobuhvatnog ugovora koji reguliše njegovo korišćenje.
Sumirano, ugovor o licenciranju softvera zaista jeste zlatna sredina između obezbeđenja Vašeg softvera i njegovog iskorišćavanja na najbolji način. Povrh toga, ova vrsta ugovora je izuzetno koristan alat koji može sprečiti većinu zamislivih poteškoća koje se mogu javiti u odnosu između vas i sticalaca licence na Vašem softveru, a do kojih najčešće i dolazi baš usled činjenice da se pojedina važna pitanja nisu na vreme adekvatno uredila.
Ugovor o licenciranju softvera vs. Uslovi korišćenja – koja je razlika?
Uslovi korišćenja i ugovor o licenciranju softvera se neretko pogrešno poistovećuju usled činjenice da se često pominju u sličnom kontekstu. Međutim, postoje značajne razlike između ova dva ugovora. U svakom konkretnom slučaju je važno da pažljivo razmotrite šta je to što Vašem biznis modelu treba, te da pravilno ocenite koji od ovih ugovora (ako ne oba) Vam je potreban i kada.
Drugim rečima, kada poredimo uslove korišćenja sa ugovorom o licenciranju softvera, pitanje na koje treba odgovoriti nije uvek “koji odabrati?” već može biti i “kada su potrebna oba?”.
Kao što je već konstatovano, uslovi korišćenja sajta se upotrebljavaju u različitim kontekstima:
- uslovi korišćenja samog sajta, odnosno aplikacije,
- uslovi korišćenja usluge koja se pruža putem sajta i/ili aplikacije,
- uslovi e-kupovine proizvoda putem sajta ili aplikacije.
Bilo kako bilo, kada kažemo da postoji sličnost između ugovora o licenciranju softvera i uslova korišćenja, to se naročito odnosi na uslovime korišćenja sajta preko kog korisnici pristupaju softveru, te su naredni odeljci pisani sa naročitim osvrtom upravo na njih.
Šta zapravo pružate svojim korisnicima?
Ključna razlika između uslova korišćenja i ugovora o licenciranju softvera je činjenica da uslovi korišćenja uređuju situaciju kada korisnik dobija pristup softveru preko servera koji pripadaju vlasniku softvera – drugim rečima, softver se pruža korisnicima u vidu usluge. Reč je o tipičnom primerutakozvanih cloud ugovora, čiji najpoznatiji predstavnik je SaaS ugovor (Software-as-a-Service odnosno Softver kao usluga). U suštini, SaaS ugovor je ugovor o pružanju usluga sa određenim specifičnostima, a njegova glavna karakteristika je da omogućava korisniku da koristi tuđi softver na bazi pretplate. Zapravo, korisnik dobija pravo samo da koristi Vaš softver “sa daljine”, bez mogućnosti da pristupi samom softveru.
Na primer, korisnici Netflixa koji mu pristupaju putem internet pretraživača, kreiranjem naloga odnosno pretplatom prihvataju uslove korišćenja njihovog softvera, čime se zaključuje SaaS ugovor sa kompanijom Netflix. Dakle, za gledanje filmova i serija neophodno je da se korisnik uloguje i pristupi sajtu online, bez instaliranja sopstvenog primerka softvera na računaru.
Sa druge strane, kao što je prethodno rečeno, predmet ugovora o licenciranju softvera je precizno određen krug prava na Vašem softveru. Samim tim, potpisivanjem ove vrste ugovora sa Vašim klijentima, Vi dajete proizvod, a ne uslugu. Posledično, javljaju se određena dodatna pitanja koja moraju biti pokrivena specifičnim pravilima i procedurama radi zaštite Vašeg softvera.
S druge strane, ako korisnik skine Facebook aplikaciju na telefon, doći će do zaključenja ugovora o licenci sa kompanijom Meta. U tom slučaju, iako je možda obim prava korisnika sličan kao i u varijanti kad koristi web verziju iste društvene mreže, postoje značajne razlike u pravima i obavezama provajdera, u zavisnosti od toga za koju opciju se korisnik odlučio.
Kako se otklanjaju greške u softveru?
Ukoliko softver koji isporučite ne bude u skladu sa specifikacijama iz ugovora o licenciranju softvera, verovatno ćete imati obavezu da pružite dodatne usluge korisniku, poput održavanja i podrške, a sa ciljem otklanjanja bagova. Drugačije rečeno, korisnik će imati pravo da od Vas zahteva ispravku primerka softvera koji mu je isporučen u skladu sa ugovorom o licenci. Pored toga, ukoliko se odlučite da ponudite noviju ili bolju verziju softvera, bilo bi dobro da uspostavite neka osnovna pravila koja pojašnjavaju postupak ažuriranja ili unapređenja softvera.
Kada je reč o uslovima korišćenja koji uređuju pružanje određene usluge korisnicima, svaka greška ili bag će najverovatnije dovesti do primene odvojenog ugovora o nivou usluga koji definiše Vaše obaveze u pogledu održavanja softvera i govori o posledicama njihovog neispunjenja. Budući da nema instalacije na računaru korisnika, nema ni Vaše obaveze da popravite baš taj primerak softvera koji se nalazi kod korisnika.
Šta se dešava sa zaštitom podataka o ličnosti?
U slučajevima kada se Vaši uslovi korišćenja odnose na cloud usluge, odnosno uređuju korišćenje softvera koji se nalazi na Vašem serveru, ne zaboravite da predvidite pravila upravljanja prikupljenim podacima, a naročito da obezbedite preduzimanje svih neophodnih mera za zaštitu podataka o ličnosti Vaših korisnika. U tom slučaju Vaša odgovornost je znatna. Ova pitanja su, pak, od sekundarnog značaja kada, na osnovu ugovora o licenciranju softvera, svojim klijentima isporučujete softver koji oni instaliraju na svojim računarima, budući da u takvoj situaciji uglavnom dolazi do obrade daleko manjeg broja podataka (o ličnosti) sa Vaše strane.
Uprkos prethodno opisanim razlikama između dva ugovora, bilo bi pogrešno, ipak, zaključiti da uslovi korišćenja i ugovor o licenciranju softvera isključuju jedan drugi. Baš naprotiv – oni često idu ruku pod ruku. Primera radi, ukoliko je Vaš softver dostupan korisnicima i u online verziji, ali može biti i preuzet na računar korisnika, ugovor o licenciranju softvera će Vam biti potreban kako biste regulisali korišćenje “skinutog” softvera, a isti taj ugovor činiće sastavni deo sveobuhvatno sačinjenih uslova korišćenja, koji će detaljno uređivati korišćenje online verzije softvera.
Vratimo se za sekund na primer sa početka teksta – korišćenje online verzije Microsoft Office paketa omogućeno je korisnicima na osnovu uslova korišćenja – SaaS ugovora, a ako se korisnik odluči i da skine softver na svoj računar, zaključuje se i poseban ugovor o licenciranju softvera.
U trenutku kad odlučite da svoj novi softver plasirate na tržište, među prvim stavkama na Vašoj ček-listi bi se moralo naći zaključenje ugovora o licenciranju softvera sa korisnicima. Ova vrsta ugovora je nesporno jedan od najprikladnijih načina da podelite svoju novu, inovativnu ideju sa svetom, a da je istovremeno zaštitite na odgovarajući način.
Ne samo to, već i blagovremena i adekvatna analiza svih mogućih rizika omogućava Vam da na vreme prepoznate i sprečite potencijalne opasnosti. Drugim rečima, zaštitite svoj softver i ne rizikujte da vas neovlašćena upotreba iznenadi.
